هایکو (به ژاپنی: 俳句) کوتاه‌ترین گونه شعری در جهان است که مبدع آن ژاپنی‌ها هستند .

هایکوها از ۱۷ مورا (Mora) تشکیل شده‌اند و به ترتیب به صورت سه واحد پنج‌تایی ، هفت‌تایی و پنج‌تایی از پی هم می‌آیند . هرچند که گاه هایکوها را دارای ۱۷ هجا برمی‌شمارند اما از لحاظ زبان‌شناسی ، هجا و مورا دو مفهوم متفاوت هستند و یک واکه بلند می‌تواند از دو مورا تشکیل شود . وزن شعر هایکو بر پایه شمارش موراها تعیین می‌شود . به طور معمول هایکوها دارای کی‌گُو (kigo) یا فصل‌واژه‌ها و کیره‌جی (kireji) یا برش‌واژه‌ها هستند .

کی‌گُو

در هایکو یا مستقیماً به فصل اشاره می‌شود یا به نشانه فصلی . کی‌گُو یا فصل‌واژه شامل پنج گروه بهاری ، تابستانی ، پاییزی ، زمستانی و روز نوی است . البته نشانه‌های سال نو (正月, shōgatsu) به دلیل قرار گرفتن سال نوی مسیحی در زمستان ، جزو زمستان طبقه‌بندی می‌شوند . این کی‌گُو در ژاپن تازگی دارد . پیش از آن که ژاپن در سال ۱۸۷۳ میلادی تقویم گریگوری را جایگزین گاه‌شماری سنتی خود کند ، سال نو در این کشور با بهار آغاز می‌شد . چند مثال از نشانه‌های فصلی:

• بهار واژه : شکوفه گیلاس (Sakura) ، کوکو یا فاخته ، گل کاملیا (tsubaki) ، قورباغه (Kaeru,kawazu)
• تابستان‌ واژه : کرم شب‌تاب (Hotaru) ، داروَگ (قورباغه باران) (Amagaeru)
• پاییز واژه : خرمالو (Kaki) ، سرمای شب (Yosamu)
• زمستان‌ واژه : برف (Yuki)
• روز نو واژه : پایان سال

کیره‌جی

در هایکوهای ژاپنی ، کیره‌جی یا برش‌واژه‌ها به طور معمول در انتهای یکی از سه‌پاره‌های شعر نمایان می‌شود و نقش وقفه و سکوت را ایفا می‌کند . گفته می‌شود که برش‌واژه‌ها از شعر حمایت ساختاری به عمل می‌آورند . بسته به کلمه‌ای که به عنوان برش‌واژه استفاده می‌شود و مکان آن در شعر ، رشته افکار برای لحظه‌ای قطع شده و بین عبارت رفته و عبارت نیامده هم‌سنگی ایجاد می‌شود . شاید هم پایان باوقاری به شعر می‌دهد و احساس خاتمه‌یافتگی را تشدید می‌کند .

هایکوی مدرن

در هایکوی مدرن ، الزامی به رعایت قواعد هایکوهای سنتی وجود ندارد ، اما آنچه که بر سر آن اتفاق نظر بیشتری وجود دارد این است که :

• هایکو پاره شعریست کوتاه ؛ در دنیای مدرن ، رغبت مخاطب برای خواندن و نوشتن اشعار بلند از میان رفته‌است .
• نگاه بی‌واسطه به طبیعت در هایکو موج می‌زند ، به کار بردن فصل واژه‌ها و فاکتورهای اقلیمی خاص هر منطقه از جمله اشتراکات اکثر هایکوها است .
• هایکو نوعی روایت داستانی نیست که آغاز و پایانی داشته باشد . در واقع در این گونه ادبی ، شاعران به دنبال نتیجه گیری یا پند و توصیه ویژه‌ای نیستند .

سه مثال از هایکو

به زمستان از باران خیس شدن
حتی چتر و کلاهی نداشتن-
باشد! باشد!
( سراینده : ماتسوئو باشو )

در یک سوی
فانوس کاغذی‌ام
نخستین سپیده‌دم بهاری
(  سراینده : کوبایاشی ایسا ) 

بهار من تنها همین است:
تک نهال بامبو
و یک شاخه‌ی بید
( سراینده : کوبایاشی ایسا )